Từ tai hoạ bùn đỏ ở Hungary, nghĩ tới bôxít Tây Nguyên

SGTT.VN - Ngày 4.10.2010, đập hồ chứa bùn đỏ tại mỏ khai thác và chế biến bôxít ở Ajka, Hungary đã bị vỡ. Gần 1 triệu m³ bùn đỏ đã tràn xuống phủ một diện tích 40km² và làm tan hoang nhiều khu dân cư.

Xử lý bùn đỏ: VN dùng công nghệ “ướt” rẻ tiền
• Hungary: mất ít nhất một năm để dọn bùn độc
• Thảm họa bùn đỏ từ khai thác bôxit

Có nơi lũ bùn đỏ với độ dày tới 2m đã nhấn chìm mọi thứ. Báo chí Hungary cho biết, đến ngày 7.10, đã có bốn người chết, 123 người bị thương và còn năm người được coi là mất tích. Ba tỉnh của Hungary đã bị đặt trong tình trạng báo động môi trường, ba con sông bị đe doạ, bùn đỏ đã lan xuống sông Rába và đe doạ sông Duna. Đây là thảm hoạ môi trường lớn nhất ở Hungary.

Nhà máy bôxít Ajka thuộc công ty cổ phần Nhôm Hungary (MAL). Báo chí Hungary cũng đưa tin cựu Thủ tướng Gyurcsány Ferenc có lợi ích trong MAL trước khi lên làm thủ tướng và công ty này ngày nay vẫn do các bạn đầu tư của ông vận hành.

MAL đã rất tự hào về tính an toàn của hệ thống chứa bùn đỏ của mình. Họ nói “các hồ chứa bùn đỏ được cách ly, được xây dựng rất hiện đại với hệ thống giám sát tiên tiến đảm bảo chắc chắn việc chứa bùn đỏ”. MAL cũng rất lưu ý đến việc “hoàn thổ”, khôi phục lại mặt bằng liên tục bằng san lấp và trồng cây tạo ra thảm thực vật phong phú. Nhưng khi xảy ra tai hoạ, họ nói đấy là tai hoạ thiên nhiên và từ chối trách nhiệm. Họ còn nói, mới gần hai tuần trước cơ quan Thuỷ lợi đã kiểm tra đập và không thấy có vấn đề gì. Khi tai hoạ xảy ra họ nói bùn đỏ không độc hại, trong khi nhiều người bị bỏng đến 70% do bị ngập trong bùn đỏ có tính kiềm nặng!

Nhà cửa của người dân phủ đầy bùn đỏ. Ảnh: Reuters

Lập luận của MAL nghe rất quen với người Việt Nam. Trong các tranh luận về khai thác bôxít ở Tây Nguyên, tập đoàn Than – khoáng sản Việt Nam (TKV) cũng đưa ra các lời hứa tương tự về hệ thống chứa bùn đỏ của mình sẽ và đang được xây dựng. Thực ra, ở đâu cũng vậy, những người vận hành hồ chứa bùn (bùn đỏ của nhà máy bôxít hay bùn đen của các mỏ than hay các loại mỏ khác, thậm chí cả với các hồ nước sạch cho thuỷ điện) luôn tìm cách thoái thác trách nhiệm khi có sự cố xảy ra.

Các tổ chức bảo vệ môi trường, người dân và Chính phủ Hungary (mới thắng cử đầu năm nay và kình địch với chính phủ của cựu thủ tướng), thì cho rằng không phải do các nguyên nhân tự nhiên, tức là ám chỉ đến các sự xao lãng con người đã gây ra tai hoạ. Theo Thủ tướng Orbán Viktor, “Chúng ta không biết dấu hiệu cho thấy các nguyên nhân tự nhiên gây tai hoạ. Chúng ta có thể nghi rằng có sự xao lãng của con người ở đây. Cả nước đang muốn biết, ai chịu trách nhiệm về tai hoạ này”.

Lấy mẫu bùn đỏ gần thị trấn Ajkai. Ảnh: Reuters

Các nhà khoa học thì thận trọng hơn và chỉ có thể đưa ra kết luận về nguyên nhân của tai hoạ sau khi khảo sát và nghiên cứu kỹ lưỡng. Có thể đập đã được xây thấp hơn mức bùn được đưa vào hồ; có thể đập đã già và bị nước kiềm mạnh làm yếu đi.

Ba ngày sau tai hoạ, chưa ai có thể đưa ra kết luận thoả đáng về nguyên nhân của tai hoạ. Nguyên nhân là gì? Những ai phải chịu trách nhiệm? Chắc còn cần thời gian để làm rõ. Nhưng có thể học được nhiều điều từ tai hoạ này (và các tai hoạ tương tự khác, như vụ vỡ đập, Buffalo creek, làm tràn bùn xám ở mỏ than tại Mỹ ngày 26.2.1972 làm 124 người thiệt mạng, phá huỷ hàng ngàn xe cộ và gần cả ngàn ngôi nhà, hay các vụ vỡ đập khác,...) Đấy là các tai nạn xảy ra ở các nước phát triển hơn ta rất nhiều và có kinh nghiệm khai thác và quản lý nhiều hơn chúng ta rất nhiều.

Đã có rất nhiều ý kiến về các dự án khai thác bôxít ở Tây Nguyên. Người ta cũng nói đến sự chắc chắn, vững chãi của các hồ chứa bùn đỏ. Từ trên nóc nhà của Đông Dương nếu có sự cố vỡ đập như ở Hungary, thì tai hoạ sẽ rất thảm khốc.

Vấn đề chuyên chở không những là vấn đề khó khăn về kinh tế mà cũng hàm chứa những rủi ro môi trường khó lường. TKV lập dự án nhưng bỏ chuyện làm đường chuyên chở ra ngoài (và yêu cầu Nhà nước phát triển đường sắt cho TKV), tính kiểu ấy là ăn bớt chi phí đầu tư để cho dự án có vẻ khả thi hơn về kinh tế. Nếu tính hết (kể cả đầu tư cho chuyên chở) và nhất là phải có chi phí thoả đáng cho khắc phục môi trường (trong hoạt động bình thường của các nhà máy cũng như trong trường hợp có tai hoạ) thì dự án khai thác bôxít không khả thi về mặt kinh tế. Tác hại về môi trường khó có thể lường.

Nguyễn Quang A

------------------------------------------

Các nhà chức trách Hungary ước tính có khoảng 1 triệu m3 bùn thải của nhà máy Nhôm Ajkai Timfoldgyar ở Kolontar, Hungary tràn ra ngoài khiến hàng ngàn người dân lâm vào cảnh khốn đốn. Ít nhất có 3 người chết và 6 người khác đang mất tích sau khi thảm họa bùn đỏ quét qua.

Tin Tức, Tin HOT trong ngày được cập nhật liên tục từng giờ tại Tin Tức Trong Ngày

Một người dân đi trong sân nhà sau trận bùn độc quét qua ngôi làng.

Đoạn đe bao bị vỡ khiến bùn đỏ tràn khỏi hồ chứa tại nhà máy nhôm Ajkai Timfoldgyar ở Kolontar, Hungary.

Toàn cảnh thảm họa nhìn từ trên cao. Bùn đỏ bao phủ nhà cửa đường phố khu vực Kolontar và các vùng lân cận. Gần 1 triệu m3 bùn độc đã thoát ra khỏi hồ chứa gây ra thảm họa hóa học cho ngôi làng.

Binh sĩ trang bị quần áo và mặt nạ chuyên dụng khắc phục tình trạng thảm họa tai ngôi làng.

Vẻ thất thần vẫn còn lộ rõ trên gương mặt cô gái trẻ sau vụ thảm họa. Rất may cô vẫn kịp cứu con mèo yêu thoát khỏi trận lụt.

Chú mèo này không được may mắn như đồng loại của nó. Bùn lầy đã cuốn nó theo và nó không còn chút cơ hội nào để sống sót.

Nhà cửa xe cộ bị một màu đỏ đặc quánh bao trùm. Kolontar nằm cách thành phố Budapest 167 km về phía Tây Nam.

Người phụ nữ bàng hoàng khi nhìn ngôi nhà bị bùn đỏ tàn phá. Có lẽ bà đã mất quá nhiều sau trận lụt quét qua.

Người đàn ông còn kịp mang theo chút đồ đạc từ ngôi nhà sau trận lụt kinh hoàng.

Cánh đồng mất trắng sau khi bùn đỏ quét qua. Những chiếc máy nông nghiệm bị lật ngửa trước sức mạnh của cơn lũ.

Người đàn ông cố gắng tìm cách vào căn hộ nhà mình sau thảm họa bùn đỏ.

Nhân viên cứu hộ dọn dẹp sau thảm họa.

Mọi thứ dường như tan hoang sau khi trận lụt quét qua. Dân làng phải vất vả dọn dẹp để sớm ổn định cuộc sống.

Các loại phương tiện cơ giới hạng nặng cũng được huy động để giúp dân dọn dẹp bùn đất sau thảm họa.

Minh Minh (Theo AP)

------------------------------------------------------------------------

Thấy gì qua thảm họa bùn đỏ từ khai thác bauxite?

Theo hãng tin AP, cảnh sát Hungary đã chính thức mở cuộc điều tra nguyên nhân dẫn tới vụ vỡ hồ chứa bùn đỏ, sau khi ban bố tình trạng khẩn cấp ở ba vùng phía tây của nước này.
Chưa từng có trong lịch sử

Đây là một thảm hoạ sinh thái mà Hungary chưa từng trải qua và cũng là thảm họa sinh thái lớn nhất trong lịch sử chế biến nhôm và alumin xảy ra tại một quốc gia có truyền thống và giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực này.
Điều đáng lo ngại nhất là lịch sử công nghệ sản xuất nhôm và alumin chưa hề xảy ra chuyện một bể chứa bị vỡ khiến biển bùn đỏ tràn ngập các khu dân cư như trường hợp ở Hungary và do đó, hiện tại, các chuyên gia chưa thể nói được gì về những hậu quả của dung dịch kiềm gây ra cho môi trường và hệ sinh thái, ngắn cũng như dài hạn.

Thảm họa bùng phát chiều 4/10 tại nhà máy sản xuất nhôm Ajka Timfoldgyar thuộc thị trấn Ajka, cách thủ đô Budapest chừng 164km về phía Tây Nam. Tính đến hôm qua, tổng cộng 1,1 triệu m3 bùn đỏ độc hại từ nhà máy này đã tràn ra một khu vực rộng tới 40 km2.

Dòng lũ bùn đỏ đã cuốn trôi hơn 270 căn nhà, xe cộ, phá hủy một số cây cầu. Ít nhất bốn người đã thiệt mạng, sáu người mất tích và 123 người bị thương, phần lớn bị bỏng do hóa chất trong bùn đỏ thấm qua quần áo. Trong số bị thương, 62 người đã nhập viện, 8 người đang nguy kịch.



Các chuyên gia thuộc tổ chức môi trường Greenpeace cho biết ảnh hưởng của dòng bùn này có thể nghiêm trọng hơn vụ tràn cyanide tại Baia Mare ở Romania năm 2000, khi đó dòng nước bị nhiễm cyanide từ một hồ chứa của mỏ vàng chảy ra gây ô nhiễm dòng sông Tisza và Danube.

"Thảm họa này lớn gấp 7 lần sự cố xảy ra tại Baia Mare, ảnh hưởng lên hệ sinh thái rất rộng và mất nhiều thời gian để khử độc, vì các kim loại nặng và natri cacbonat là hỗn hợp độc hại rất nguy hiểm", Katerina Ventusova, một chuyên gia về chất độc của Greenpeace nói.

Bộ trưởng môi trường Hungary cho rằng đây là thảm họa tràn hóa chất nghiêm trọng nhất trong lịch sử của Hungary và ước tính phải mất một năm và hàng chục triệu USD để dọn sạch lượng bùn đỏ này.

Bùn đỏ còn gọi là "bom bẩn"
Bùn đỏ là hỗn hợp bao gồm các chất như sắt, mangan... và một lượng kiềm dư thừa phát sinh trong quá trình dung hòa, tách quặng Alumin. Xét trên góc độ môi trường, bùn đỏ là một loại chất thải rất độc hại, được ví như "bùn bẩn" hay "bom bẩn".

Tuy vậy, các kim loại nặng độc hại, hoặc chất chì hay phóng xạ trong bùn đỏ không thực nguy hiểm đến tính mạng con người vì hàm lượng của chúng không đáng kể. Điều thực sự nguy hiểm và độc hại là lượng nước thải kèm theo bùn đỏ, xuất phát từ cách xử lý và lưu trữ bùn đỏ theo kiểu hiện tại, vì bùn đỏ trước khi thải và chôn lấp sẽ được rửa nhiều lần nhằm tận thu kiềm.



Dẫu vậy, lượng bùn thải cũng vẫn bị kiềm hóa ở mức độ rất đáng kể: cứ một tấn bùn đỏ lại đi kèm với 2-3m3 nước thải có nồng độ kiềm rất mạnh.

Đại diện các tổ chức công nghiệp ở Mỹ và Anh cho rằng, nếu được xử lý đúng đắn, loại bùn thải này không độc hại. Theo tiêu chuẩn EU, bùn đỏ từ quá trình luyện bauxite thành nhôm không bị coi là chất thải độc hại. Tuy nhiên, hiện trên thế giới chưa có nước nào xử lý triệt để được vấn đề bùn đỏ. Cách phổ biến mà người ta vẫn thường làm là chôn lấp bùn đỏ ở các vùng đất ít người, ven biển để tránh độc hại.

Nhà môi trường học Gergely Simon của Hungary đưa ra giả thiết, lượng bùn thải này được tích lũy suốt hàng chục năm qua nên có độ kiềm cực cao, pH lên tới 13, hơn cả loại thuốc tẩy mạnh nhất và gấp 1 triệu lần dung dịch trung hòa là nước tinh khiết. Như vậy, đối với con người và động vật sống, một cách trực tiếp, dung dịch bùn đỏ có thể gây bỏng da, hoặc tổn thương nặng nếu vào mắt hay miệng, mà không được tẩy rửa nhanh chóng và kịp thời.

Đối với môi trường, bản thân chất kiềm không có tác động lâu dài tới môi sinh vì sẽ bị loãng đi khi hòa tan vào nước, tuy nhiên, kiềm trong bùn đỏ có thể tiêu diệt một phần thảm thực vật, làm hư hại diện tích đất canh tác. Đặc biệt, khi chảy xuống sông, bùn đỏ sẽ làm chết mọi sinh vật như tôm, cá...

Xử lý bùn đỏ trong dự án Nhân Cơ, Việt Nam
Theo một bản tin của TTXVN số ra ngày 1/12/2009, ông Ngô Tố Ninh, Phó Tổng giám đốc Công ty cổ phần alumin Nhân Cơ thuộc Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV), cho biết, điều quan trọng nhất trong bản báo cáo tác động môi trường Dự án nhà máy sản xuất Alumin Nhân Cơ đã được Hội đồng khoa học tỉnh Đắk Nông thông qua, là các phương án xử lý, tái chế bùn đỏ trong quá trình khai thác quặng bauxít, sản xuất và luyện alumin ở Nhân Cơ mà dự luận quan tâm.

Theo đó, tổng lượng bùn đỏ gần 1 triệu 400 ngàn tấn/năm (tương đương khoảng 945 ngàn m3), khi Dự án sản xuất alumin Nhân Cơ đạt 650 ngàn tấn alumin/năm. Đối với Dự án Nhà máy sản xuất alumin Nhân cơ sẽ tiến hành xử lý bùn đỏ bằng phương pháp chôn lấp, sau đó tiến hành hoàn thổ, phục hồi môi trường. Bùn đỏ trước khi thải ra bãi sẽ được rửa ngược dòng 6 bước nhằm tận thu kiềm và alumin kèm theo bùn đỏ.

Hồ chứa bùn đỏ (rộng hơn 200ha) có các lớp chống thấm tốt để kiềm bám bùn đỏ không bị thẩm thấu vào nước ngầm, nước chứa trong bãi chứa bùn đỏ được thu gom và bơm hoàn toàn về Nhà máy. Các thành phần bùn đỏ có hại cho môi trường được cách ly hoàn toàn, không để rò rỉ hay thẩm thấu gây ảnh hưởng tới môi trường; thành phần chất lỏng đi theo bùn đỏ hoặc sinh ra trong quá trình lưu trữ (như nước mưa hòa với bùn đỏ) sẽ được thu hồi, tái sử dụng tại Nhà máy alumin.

Hồ chứa bùn đỏ xây dựng phải đảm bảo các tiêu chí như: không gây ra hiện tượng thẩm thấu các chất ô nhiễm môi trường; lòng hồ phải được xử lý thi công và lót vải địa kỹ thuật hoặc vải nhựa có độ thấm đạt các yêu cầu của tiêu chuẩn, quy chuẩn của Việt nam đối với bãi chôn lấp rác thải nguy hại; không có hiện tượng phát sinh và phát tán bụi ra môi trường; đảm bảo khả năng hoàn thổ trả lại đất cho canh tác trong thời gian ngắn nhất với chi phí nhỏ nhất; không tiềm ẩn bất cứ khả năng gây thảm họa nào đặc biệt là khả năng vỡ đập gây ô nhiễm môi trường và nguy hiểm trên diện rộng...

Hồ thải bùn đỏ được lựa chọn là các thung lũng phía Nam khu vực Nhà máy alumin. Các đập ngăn sẽ được xây dựng để tạo ra các hồ thải theo các giai đoạn hoạt động của nhà máy. Tổng thể tích của các hồ theo tính toán đảm bảo được 30 năm vận hành cho nhà máy. Xung quanh hồ sẽ xây dựng hệ thống kênh thu nước mặt, nước mưa từ lưu vực xung quanh để dẫn thoát ra khỏi phạm vi lòng hồ, đảm bảo lượng mưa xuống hồ chỉ là lượng mưa thu trực tiếp từ diện tích mặt thoáng của hồ.